Biogram opracowała i napisała Katarzyna Borowiec
Teresa Halik (z domu Pajer) urodziła się 23 września 1949 roku w Białej Podlaskiej. Pochodziła z rodziny inteligenckiej. W 1967 roku złożyła egzamin dojrzałości, a następnie jesienią 1968 roku rozpoczęła studia sinologiczne na Wydziale Neofilologii Uniwersytetu Warszawskiego, wybierając jako specjalizację współczesne zagadnienia Dalekiego Wschodu. Pracę magisterską przygotowała pod kierunkiem ówczesnego kierownika Zakładu Współczesnych Zagadnień Azji prof. dr hab. Marii Romana Sławińskiego. Od początku interesowała się Wietnamem oraz językiem wietnamskim, toteż w czasie studiów sinologicznych dodatkowo uczęszczała na lektorat języka wietnamskiego i uczyła się go jako drugiego, poza chińskim, języka orientalnego.
Uzyskała tytuł magistra filologii orientalnej w zakresie sinologii na Uniwersytecie Warszawskim 2 grudnia 1972 roku. W momencie ukończenia studiów biegle posługiwała się nie tylko językami chińskim i wietnamskim, ale także angielskim i rosyjskim. Po otrzymaniu dyplomu ukończenia studiów sinologicznych przez przez parę miesięcy pracowała na zlecenie w bibliotece Zakładowej, a następnie 5 września 1973 objęła stanowisko bibliotekarza w sekcji sinologicznej Zakładu Dalekiego Wschodu. Jednocześnie kontynuowała rozwijanie swoich zainteresowań i samodzielnie rozszerzała wiedzę dotyczącą historii społeczno-politycznej krajów Dalekiego Wschodu – szczególnie Chin i Wietnamu.
W latach 70. nie było możliwości wyjazdu do Chin, pojawiła się natomiast możliwość studiowania w Wietnamie. Wiosną 1977 roku dr Halik uzyskała stypendium naukowe i odbywała staż naukowy na Wydziale Języka Wietnamskiego Uniwersytetu w Hanoi. Na stypendium tym przebywała blisko trzy lata (do stycznia 1980 r.) i w tym czasie, właśnie w Uniwersytecie w Hanoi, ukończyła studia historyczne z ukierunkowaniem na okres kolonialny historii Wietnamu, a mówiąc bardziej ściśle, na stosunki agrarne i organizację społeczeństwa wiejskiego w okresie kolonialnym. Z tego zakresu historii Wietnamu pisała pracę dyplomową oraz opublikowała artykuł w Materiałach Historycznych wydawanych przez Instytut Historii Wietnamskiej Akademii Nauk.
Po powrocie do kraju dr Halik pracowała jako bibliotekarz w sekcji sinologicznej Zakładu Dalekiego Wschodu Instytutu Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego – to między innymi za jej sprawą Zakład ten był w tamtym czasie jedyną w Polsce placówką prowadząca nauczanie języka wietnamskiego. Pragnąc kontynuować swoje zainteresowania naukowe w zakresie współczesnej problematyki Wietnamu, rozpoczęła studia doktoranckie. Promotorem pracy doktorskiej dr Halik był prof. dr hab. Mieczysław Jerzy Künstler. 29 maja 1985 roku, na podstawie rozprawy doktorskiej pod tytułem Tradycyjna struktura lang xa a główne kierunki przemian ekonomiczno-społecznych wsi północno-wietnamskiej, uzyskała stopień naukowy doktora.
Treścią jej pracy doktorskiej były procesy przemian zachodzących w lang xa, podstawowej i tradycyjnej strukturze organizacyjnej wsi na północy Wietnamu, elementy wpływów chińskich systemów administracyjnych na tworzenie się tych struktur, a także znaczenie związków rodowo-rodzinnych oraz organizacji formalnych i nieformalnych funkcjonujących w ramach wspólnoty wioskowej. Istotnym elementem rozprawy jest opis etnologiczny zanikających, ale wciąż typowych dla tradycyjnego Wietnamu postaw, zachowań, zwyczajów i obrzędów, które chociaż wzbogacone o rodzime elementy ludowe, wywodzą się z ortodoksji konfucjańskiej.
W listopadzie 1985 roku dr Teresa Halik pozostawała jedynym doktorem wietnamistą w Polsce, pierwszą z tego zakresu wykształconą osobą na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 80. wielokrotnie była tłumaczką polskich delegacji rządowych prowadzących rokowania ze stroną wietnamską. Od 15 lutego 1986 roku, będąc na stanowisku adiunkta, prowadziła w Zakładzie Dalekiego Wschodu Instytutu Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego zajęcia z historii Chin i z praktycznej nauki języka wietnamskiego. Zakład Dalekiego Wschodu wiązał z jej osobą nadzieję na powstanie odrębnej sekcji wietnamistycznej. 14 października 1986 roku przyznano jej nagrodę rektora uniwersytetu warszawskiego za osiągnięcia w działalności organizacyjnej. Od 7 września 1987 roku do 31 czerwca 1988 roku przebywała na stypendium naukowym w Chińskiej Republice Ludowej, w celu ulepszenia warsztatu naukowego i rozbudowania kwalifikacji sinologicznych. Od przełomu lat 80. i 90. usiłowała stworzyć wietnamistykę na Uniwersytecie Warszawskim.
Dr Teresa Halik była współautorką pierwszego polskiego podręcznika do nauki języka wietnamskiego, którego pierwsza część została wydana w 1994 roku, a druga pojawiła się rok później. Od 1 października 1999 roku zajęła stanowisko starszego wykładowcy na Uniwersytecie Warszawskim. Pod koniec lat 90., przy współpracy z prof. dr hab. Ewą Nowicką-Rusek, rozpoczęła badania nad wietnamską grupą migrancką w Polsce. Dużym atutem dr Halik była nie tylko umiejętność posługiwania się językiem wietnamskim, ale także łatwość w nawiązywaniu kontaktów, empatia i doskonała znajomość społeczności wietnamskiej w Polsce, wśród której była lubiana i ceniona. Efektem tych badań była książka Wietnamczycy w Polsce. Integracja czy izolacja, która ukazała się nakładem wydawnictwa Nowy Dziennik w 2002 roku.
Duża część działalności dydaktyczno-naukowej dr Halik na Uniwersytecie Warszawskim była związana z nieistniejącym już dzisiaj Studium Stosunków Międzykulturowych, które powstało w 2000 roku z inicjatywy prof. dr hab. Krzysztofa M. Byrskiego i podlegało najpierw pod Instytut Orientalistyczny, a od 2008 roku pod Wydział Orientalistyczny. Pierwsza dekada XXI wieku to czas gdy na Polskę, po komunistycznej izolacji, zaczęła oddziaływać globalizacja. Nie tylko zwiększyły się możliwości wyjazdów za granicę, ale także coraz więcej osób spoza polskiego kręgu kulturowego zaczęło przyjeżdżać do Polski w celu osiedlenia się. Studium Stosunków Międzykulturowych, pod kierownictwem prof. dr hab. Ewy Pałasz-Rutkowskiej, było odpowiedzią na te zjawiska, a dr Halik wraz ze swoim doświadczeniem w kontaktach z migrantami idealnie wpasowała się w jego zamysł.
Od 2003 roku jako sinolożka i wietnamistka specjalizująca się w migracji i adaptacji Wietnamczyków w Polsce, pełniła w studium funkcję opiekuna studentów i koordynatora studiów magisterskich i podyplomowych. Prowadziła wykład i konwersatorium Polityka społeczna wobec odmiennych kulturowo, na których poruszane były zagadnienia dotyczące rynku pracy cudzoziemców, polityki zdrowotnej, nauki w polskich placówkach edukacyjnych, działań na rzecz tolerancji i budowy struktur społeczeństwa wielokulturowego; wykład i ćwiczenia Wiedza o migracjach. Migracje: teoria i praktyka, gdzie omawiane były najważniejsze grupy migranckie w Polsce, sposoby, drogi i strategie migracji, a także wyobrażenia migrantów na temat funkcjonowania w społeczeństwie polskim; skoncentrowane na aspektach społeczno-kulturowych globalizacji konwersatorium Wybrane zagadnienia polityki globalnej – tożsamość a globalizacja. Dr Halik prowadziła również lektorat z języka wietnamskiego, a także seminaria licencjackie i magisterskie; dbała również o to, by prowadzone przez nią zajęcia zyskiwały wymiar praktyczny – jeździła ze studentami do punktów granicznych i organizowała spotkania poza uczelnią ze strażą graniczną czy innymi osobami specjalizującymi się w tematyce migranckiej.
Poza przedmiotami koordynowanymi przez dr Halik, wykładała ona także zagadnienia dotyczące historii, polityki, religii, społeczeństwa i kultury Chin, Wietnamu i Azji Południowo-Wschodniej w ramach przedmiotów takich jak Historia polityczna Azji i Afryki, Wiedza o religiach Azji i Afryki, Zagadnienia społeczno-kulturowe Azji i Afryki, a także Współczesne problemy demograficzne Azji i Afryki, które podlegały pod innych koordynatorów. Poza działalnością typowo dydaktyczną, dr Halik brała czynny udział w dniach otwartych i innych spotkaniach związanych z promowaniem Studium Stosunków Międzykulturowych.
W 2004 roku Uniwersytet Warszawski stał się dodatkowym miejscem pracy dr Halik. Wtedy na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu została utworzona filologia wietnamsko-tajska, gdzie dr Halik wykładała język wietnamski. Od 2005 roku pracowała również na stanowisku adiunkta w Zakładzie Krajów Pozaeuropejskich Polskiej Akademii Nauk. W Zakładzie Sinologii Wydziału Orientalistycznego na Uniwersytecie Warszawskim dalej prowadziła zajęcia Historia Chin i Zagadnienia społeczno-kulturowe Chin. Jej wykłady, prowadzone w bardzo kompetentny sposób, były zawsze pozytywnie oceniane przez studentów, którzy poza wartością merytoryczną podkreślali także autorytet dr Halik oraz jej wyjątkowo życzliwy stosunek do uczniów.
Dr Halik łączyła pracę na uniwersytetach z zajmowaniem się badaniami nad migracjami, Wietnamczykami i Chińczykami w Polsce. Uczestniczyła w wielu konferencjach, na przykład organizowanej przez Międzynarodową Organizację do spraw Migracji i Uniwersytet Georgetown Neighborhood. New perspectives for the new citizens or how to be together z wystąpieniem pod tytułem Vietnamese students in polish schools in the past and nowadays, która odbyła się latem 2012 w Waszyngtonie, a także Migration from South-East Asia to Europe. How to cooperate, how to solve the problem. Share experiences, gdzie w Rzymie jesienią 2012 dr Halik prowadziła panel Trafficking in women – example of Cambodia. Współdziałała z międzynarodowymi instytucjami akademickimi i czasopismami.
Wykładała też w studium podyplomowym dla Straży Granicznej prowadzonych przez Ośrodek Badań nad Migracjami na Uniwersytecie Warszawskim, współkierowała Pracownią Historyczną na Wydziale Orientalistycznym, udzielała konsultacji dla National Geographic i była ekspertką przy egzaminach na tłumaczy przysięgłych z języka wietnamskiego w Ministerstwie Sprawiedliwości. Była członkinią rady programowej rocznika Azja-Pacyfik. Należała do Międzynarodowej Asocjacji Sinologicznej i Międzynarodowego Stowarzyszenia Badań nad Azją Południowo-Wschodnią. Współpracowała z Wydziałem języka wietnamskiego Narodowego Uniwersytetu w Hanoi przy opracowywaniu materiałów dydaktycznych do nauki języka wietnamskiego, z Departamentem Historii Vietnamese Academy of Social Sciences przy opracowywaniu wietnamskiej wersji historii Polski dla Wietnamskich migrantów w Polsce.
W trakcie swojej kariery na Uniwersytecie Warszawskim była promotorką blisko 50 prac, dotyczących przede wszystkim Chin, problemów migracji czy szeroko pojętych zagadnień Azji, w szczególności obszarów Południowo-Wschodnich.
Dr Halik była nie tylko bardzo aktywnym pracownikiem naukowym i wybitnym pedagogiem, ale także osobą lubianą przez współpracowników i studentów. Potrafiła dzielić się pasją i odpowiednio kształcić młodych orientalistów. Jej nagła śmierć 4 stycznia 2015 roku była ogromną stratą dla polskiej orientalistyki.
Biogram opracowany na podstawie dokumentacji Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego i wywiadów, których udzielili: prof. dr hab. Ewa Nowicka-Rusek, prof. dr hab. Ewa Pałasz-Rutkowska, dr Małgorzata Religa, dr Jan Rogala.
Spis publikacji
• Recenzja książki Ch. P. Fitzgeralda Chiny. Zarys historii kultury [w:] Nowe Książki, s. 58-59, Nr 24/1974
• Mot so yi kien ve giai doan lich su Viet Nam (Kilka uwag na temat periodyzacji historii Wietnamu), NCLS (Badania Historyczne), Nr 4/1977
• Lang xa Viet Nam hom nay va hom kia – Truyen thong hom nay va hom kia (Wietnamska Lang xa dziś i wczoraj w cyklu: tradycje dziś i wczoraj) [w:] Materiały badań socjologicznych zeszyt, 8/1978
• Tieng truyen thong trong su phat trien lich su va kinh te Viet Nam (Tradycja, a rozwój historii i gospodarki Wietnamu) [w:] NCKT, Badania ekonomiczne, s. 16-33, Nr 33/1979
• Society and economy in postliberation Vietnam, Discussion Papers in economics, wraz z D. Flaming, Birkbeck College, University of London, No 155/B, C/1985
• Vietnamese Kinship – position of Women, IDS Studies 125/12 1985
• Nap song moi or everyday behavior in contemporary Vietnam [w:] Materials of the Conference Postwar Vietnam: Ideology and Action, 1986
• Sources of vietnamese socio-political history – Gia Pha, IDS Studies 138/13 1986
• Vietnamese Commune and Vietnamese Tradition [w:] Documents of Congress on Indochina – “Vietnam ‘80”, Hague, Institute of Social Studies
• Vietnamese Tradition – an important factor of social, political and economic development, wraz z A.J. FForde [w:] Documents of Congress on Indochina – “Vietnam ‘80”, Hague, Institute of Social Studies
• Uczeni konfucjańscy. Elita intelektualna, elita władzy w Wietnamie, Acta Asiatica Varsoviensia No 9, Warszawa 1995
• Kobieta wietnamska – konflikt ról społecznych [w:] Kobiety krajów pozaeuropejskich wobec problemów współczesności, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 1995
• Percepcja Wietnamu i problematyki wietnamskiej w Polsce [w:] Metamorfozy recepcji. Kraje pozaeuropejskie w polskich środkach masowego przekazu. Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 1995
• Vietnamese village. Part I – General Aspect, Hemispheres No. 10
• Wesele, Nam Cao, tłumaczenie [w:] Przegląd Orientalistyczny Nr 3/1995
• Tradycja niekonfucjańska. Jej rola w kształtowaniu społeczeństwa i państwa w Wietnamie. Wydawnictwo Nowy Dziennik, Warszawa 1999
• Postawy społeczności migranckich wobec migrantów “przerzucanych” – potencjalny konflikt interesów?, Working Papers ISS UW, Warszawa 1999
• Migracje Chińczyków na Węgry i do USA, Acta Asiatica Varsoviensia, Warszawa 1999
• Vietnamese in Poland. Images from the Past, Present and Future. [w:] K. Iglicka (red.). From Homogeneity to Multiculturalism. Minorities old and new in Poland, London 2000
• Diaspora czy społeczność migrancka – migranci wietnamscy w Polsce. Refleksje nad przeszłością i współczesnością migracji wietnamskich, Migracje i społeczeństwo Nr 6, Warszawa 2001
• New pattern in Vietnamese Migration. The Case of Vietnamese Migration to Poland in 1990s. [w:] J. Dacyl (red.). Challenges of Cultural Diversity in Europe. Stockholm University Press, Stockholm 2001
• Wietnamczycy w Polsce. Integracja czy izolacja, wraz z E. Nowicka, Wydawnictwo Nowy Dziennik, Warszawa 2002
• Nowe podejście do stałych wartości. Spojrzenie na wartości wietnamskie z perspektywy przemian politycznych i społecznych. [w:] A. Jelonek (red.). Wietnamczycy. System wartości. Stereotypy Zachodu. Wyd. Scholar, Warszawa 2004
• Dziecko wietnamskie w polskiej szkole, wraz z E. Nowicka, W. Połeć, Wydawnictwo Prolog, Warszawa 2006
• Migrancka społeczność Wietnamczyków w Polsce w świetle polityki państwa i ocen społecznych, Poznań 2006
• Bariery emancypacji. Sytuacja kobiety w krajach Azji Płd.-Wschodniej. Kontekst ekonomiczny, społeczny i kulturowy (na przykładzie Wietnamu, Laosu i Kambodży) [w:] A. Jelonek (red.) Jednostka i społeczeństwo w Azji Wschodniej, Toruń 2007
• Wietnam – kultura, obyczajowość, wierzenia i religie. [w:] P.A. Dziliński (red.) Edukacja przeciw dyskryminacji, Warszawa 2008
• Budda Cao Dai, Chrystus – religijność Wietnamczyków (przykład katolików wietnamskich) [w:] red. J. Zamojski: Religie i kościoły wobec migracji i migrantów. Migracje i społeczeństwo nr 14, Warszawa 2008
• Relacje polsko-wietnamskie [w:] red. M. Kulesza, M. Smagowicz: Wietnamczycy w Polsce, s. 8-24, Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW, Warszawa 2008
• Wietnam – kultura, obyczajowość, wierzenia i religie. [w:] red. P. Dziliński: Edukacja przeciw dyskryminacji, s. 63-82, Stowarzyszenie Vox Humana, Warszawa 2008
• Podręcznik do nauki języka wietnamskiego cz. I wraz z Hoang Thu Oanh, wyd. .II., Wydawnictwo DIALOG, Warszawa 2009
• Nauka, kształcenie – modele edukacyjne w Wietnamie. [w:] red. K. Białek: Edukacja dzieci i młodzieży wietnamskiej w Polsce. (w ramach projektu badawczego Edukacja dla migracji), s. 8-19, Fundacja Sztuki Arteria, Warszawa 2009
• Imigranci w polskim społeczeństwie, wraz z A. Kosowicz, A. Marek., Stowarzyszenie Vox Humana, Warszawa 2009
• Działania na rzecz integracji cudzoziemców w Polsce – ewaluacja projektów integracyjnych [w:] Raport międzynarodowego projektu badawczego IDEA realizowanego przez Ośrodek Badań nad Migracjami (OBM), Warszawa 2009
• Wietnam – zarys historii, ideologia władzy, religie i kulty, Polska i Wietnam [w:] P. Dziliński, Imigranci w społeczeństwie polskim, s. 85-115, Stowarzyszenie Vox Humana, Warszawa 2009
• Podręcznik do nauki języka wietnamskiego cz. II (współaut. Hoang Thu Oanh) wyd. .II., Wydawnictwo DIALOG, Warszawa 2010
• Wietnamskość – naturalna kolej rzeczy czy świadomy wybór, [w:] red. P.A. Dziliński Imigranci w mojej klasie (w ramach projektu badawczego Stowarzyszenia Vox Humana i EFI – Imigranci w Polskiej szkole c.f.), s. 79-99, Warszawa 2010
• Tri thuc – vai tro trong lich su Viet nam va trong qua trin thanh lap cong dong nguoi VN o Ba Lan (Inteligencja – jej rola w historii Wietnamu i w procesie tworzenia wspólnoty Wietnamczyków w Polsce.) – cz. I, s. 30; w ramach projektu Vietnamese intellectuals in some Eastern European countries – current situation and perspectives in the New context. – Institute for European Studies – VASS i ZKP PAN, Hanoi 2010